گروه‌کار استفاده پايدار از منابع آب در توليد محصولات كشاورزي از سال 1373 تحت عنوان «گروه كار گياه و مصرف آب» فعاليت خود را آغاز نمود. دو سال بعد نام اين گروه به گروه‌كار «استفاده پايدار از منابع آب در توليد محصولات كشاورزي» تغيير يافت.

 

شرح وظايف گروه کار:

1- بهره‌وري آب در كشاورزي

- بهره‌وري فیزیکی؛

- بهره‌وري اقتصادي؛

- بهره‌وري زیست‌محیطی؛

- بهره‌وري اجتماعی؛

- بهره‌وري آب باران (زراعت ديم،‌ چوب و علوفه مراتع)؛

- الگوي كشت و تاثير آن در بهره وري؛

- بهره‌وري آب در شرايط شور؛

- سياست‌گذاري بهبود بهره‌وري آب كشاورزي؛

- بهره‌وري در توليدات آبزي پروري؛

- اثر بهره‌وري و سياستگزاري بهره‌وري آب كشاورزي (كاهش فقر، ‌رشد اقتصادي و امنيت غذايي)؛

- الگوي كشت موجود و جايگزيني با محصولات جديد.

2- فنآوري

- فنآوري‌هاي استفاده از آب در كشاورزي؛

3- پيشرفت فنآوري استفاده از آب كشاورزي و كاربرد آن؛

4- نقش تحقيقات،‌ آموزش و ترويج در توسعه علم و فنآوري استفاده از آب كشاورزي؛

5- مديريت تحويل، ‌تقاضا و مصرف آب كشاورزي؛

6- مديريت مصرف آب كشاورزي؛

7- رابطه آب،‌ خاك،‌ گياه،‌ اقليم، ‌انسان و بهره‌وري استفاده از آب در كشاورزي؛

8- الگوي مصرف آب كشاورزي در توليد محصولات كشاورزي؛

9- مديريت زراعي؛

10- سياستگزاري و ساختار آب در توليد كشاورزي.

از اهم فعالیت‌های این گروه‌‌کار می‌توان به موارد زير اشاره كرد:

برخي از کتاب‌‌های منتشر شده:

- اصول و كاربرد كم آبياري

- كارآيي مصرف آب در كشت گلخانه‌اي

- تبخير و تعرق گياهان (دستورالعمل محاسبه آب مورد نياز گياهان)

- سناريوهاي صرفه‌جويي در مصرف آب

- صرفه‌جويي آب در كشاورزي

- آب سبز

- امکان‌سنجی چالش‌های دستیابی به بهره‌برداری پایدار از منابع آب زیرزمینی

 برخي از بازدید‌های فنی:

- بازديد از شيوه­ هاي استحصال آب باران در ديم‌زارهاي مراغه (1382)

- بازديد‌های مختلف از گلخانه­هاي تهران و شهرستان­ها (به منظور جمع‌آوری داده‌های میدانی و تحلیل‌های لازم براي تأليف كتاب كشت‌هاي گلخانه‌اي) (طي سال‌هاي 1382 و 1383)

- بازديد از سيستم‌­هاي آبياري تحت فشار اداره كل آبياري تحت فشار معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی (1382)

- بازدید از گلخانه‌ها و کارخانه تولید قارچ خوراکی صدف در استان البرز (1382)

- بازديد از پروژه‌های تحقیقاتی بین‌المللی چالش آب و غذا CGIAR) (CPWF)) در جنوب حوضه آبریز کرخه (منطقه دزفول) و همچنین شبكه‌های آبياري دز و شاوور در استان خوزستان (1387)

- بازديد از سد و شبكه آبياري درودزن فارس (1388)

- بازديد از باغات زیتون كشت و صنعت فدك در استان قم (1389)

- بازدید از شبکه‌های آبیاری استان بوشهر (1398)

- بازدید از طرح زهکشی اراضی 280 هزار هکتاری استان گلستان (1401)

 برخي از نشست‌های تخصصی برگزار شده:

- نشست تخصصي با اساتيد،‌ خبرگان و مديران بخش­هاي اجرايي شركت‌هاي خدمات آبياري تحت فشار پيرامون پيشينه طرح‌هاي آبياري تحت فشار‌، رويكردها و چالش‌ها

- نشست مشترك با كارشناسان وزارت جهاد كشاورزي پيرامون سند ملي آب

- برگزاري جلسات بحث و گفتگو پيرامون نرم‌افزار AquaCrop و توانايي­هاي آن با حضور اساتيد مربوطه، به منظور تهيه نشريه يا بولتن از كارايي این نرم افزار

- نشست تخصصی بررسی طرح تعادل­بخشی در ایران و جهان از منظر آب­های زیرزمینی

 برخی از کارگاه‌های فنی و رويداد‌هاي برگزار شده:

- روش‌هاي‌ كاربردي‌ برآورد نياز آبي‌ گياهان (1376)

- كم‌آبياري (1379)

- نگرش كاربردي به مديريت آبياري در شرايط كم آبياري (خرداد ماه 1381)

- ارتقاء کارایی مصرف آب با کشت محصولات گلخانه‌ای (مهر ماه 1386)

- مشارکت در کمیته برگزاری کنفرانس تجربه‌های ساخت شبکه‌های آبیاری و زهکشی و تاسیسات آبی (سال 1390)

- کارگاه تخصصی هم اندیشی مدیریت تقاضا و مصرف آب کشاورزی در شهر گرگان (اردیبهشت  1394).

برخي از  فعالیت‌های در دست انجام:

- تأليف كتاب‌ آب سبز

- تالیف کتاب آب زیرزمینی

- تالیف کتاب بایدها و نبایدهای آبیاری بارانی و قطره‌ای (فعالیت مشترک بین دو گروه کار)

- انجام بازدید‌ها و برگزاری جلسات هم‌اندیشی مختلف و سایر فعالیت‌های ارائه شده در برنامه سال گروه کار

- تدوین گزارش‌های تحلیلی و بیانیه‌های تخصصی

 

 اعضای فعلی گروه کار:

¡ علیرضا توکلی (رئيس)

¡ مهدی سرائی تبریزی (دبیر)

¡ امیرعلی فتاحی

¡ محسن براهیمی

¡ هادی رمضانی اعتدال

¡ علی قدمی فیروز آبادی

¡ حسین رسان‌نژاد

¡ محسن موسوی خونساری

¡ علی اکبر دماوندی

¡ امید رجا

همچنين از جمله افرادی که پیش از این در این گروه کار فعالیت داشته‌اند، می‌توان به آقایان دكتر منجمي،‌ دكتر احتشامي، ‌دكتر فرشي،‌ شادروان دكتر خيرابي،‌ مهندس انتصاري، مهندس دربندي،‌ مهندس سادات،‌ مهندس سلامت، دكتر ميرلطيفي،‌ دكتر ابراهيمي پاك،‌ مهندس حجازي،‌ مهندس ذاميادي، دكتر خورسندي،‌ دكتر حيدري، دكتر توكلي، مهندس كشاورز، دكتر دهقاني سانيچ، مهندس مسعود علائي و خانم‌ها مهندس كاظمي، مهندس وزيري، مهندس ملك‌زاده و مهندس كوثري اشاره نمود که بدينوسيله از تلاش‌هاي این عزیزان نیز سپاسگزاری مي‌شود.

                           

اهداف، ماموریت­ ها و چشم‌اندازهای گروه کار استفاده پايدار از منابع آب در توليد محصولات كشاورزي

اهداف:

گروه کار استفاده پايدار از منابع آب در توليد محصولات كشاورزي تشکیل شده است برای: 1- اهمیت بخشیدن و ارتقاء جایگاه بهره­وری مصرف آب در تولید محصولات کشاورزی، تبیین مفاهیم و اجزای بهره‌وری آب اعم از آب آبی، سبز و خاکستری و جایگاه آن‏ها،  2- رهیافتی به سوی مدیریت پایدار منابع آب بر اساس بهینه­سازی عوامل زراعی، گیاهی، محیط‏زیستی، انسانی و اقتصادی، 3- ارزیابی و معرفی مدل­های کامپیوتری و نوآوری­های جدید در ارتباط با آبیاری هوشمند و اتوماسیون با هدف افزایش بهره­وری مصرف آب و تولید محصولات کشاورزی، 4- تسهیل ارتباط فنی و فراهم آوردن فضای فنی مناسب برای عرضه نظرات کارشناسان آب و کشاورزی، 5- تدوین چالش‌های منابع آبی کشور برای نیل به روند تحقیق و توسعه در این بخش، 6- کمک به تصمیم‌سازی‌های کلان در تخصیص آب کشاورزی کشور، 7- ارایه روش و راهکارهای استفاده از منابع نامتعارف آب (پساب­های کشاورزی، شهری و صنعتی)، زه­آب­های شور و لب­شور کشاورزی و آب­های منابع سطحی و زیرزمینی  شور و ساحلی کشور با رعایت ملاحظات محیط‏زیستی در تولید محصولات زراعی و باغی، 8– مطالعه و بررسی در ایجاد تعادل بین عرضه و تقاضای مصرف آب کشاورزی و همکاری و همفکری با مراکز ترویجی و رسانه­ای کشور در راستای تغییر الگوی مصرف آب کشاورزی، 9- ارزیابی و پایش موردی از طرح­های آبیاری نوین اجرا شده در سطح کشور و لزوم بررسی کاهش مصرف آب و کمک به منابع آب پایدار بعد و قبل از اجرای سیستم 10- استفاده از آب­های شور در آبزی پروری و جایگزینی آن با کشت محصولات کشاورزی، 11- تبیین و تعیین جایگاه و ارزش اقتصادی آب کشاورزی (قیمت تمام شده برای تأمین یک واحد آب کشاورزی) و سعی در جا انداختن و تفهیم آن به بهره برداران و سیاست‏گذاران آب کشور به منظور اعمال در برآورد هزینه­ها و بودجه­های کلیه پروژه­های آموزشی، پژوهشی و عمرانی مرتبط با آب و خاک، 12- بررسی الگوی کشت و آمایش سرزمین، 13- حسابداری و حسابرسی آب، 14- جایگاه روش‌های آبخیزداری و مدیریت پایدار سرزمین و 15- استفاده از فناوری‌های اطلاعات مکانی در مدیریت پایدار منابع آب

ماموریت‌ها:

1- تشکیل جلسات برای ارتقاء جایگاه بهره­وری مصرف آب کشاورزی در توسعه و بهبود بهره‌برداری پایدار از منابع موجود، 2- برگزاری یا مشارکت در برگزاری همایش‌ها، کارگاه‌های فنی و نشست‌های تخصصی مرتبط با بهره­وری آب و تولید پایدار، 3- تالیف، تدوین و ترجمه کتب و نشریات و تهیه و ارائه مقالات فنی، 4- تدوین گزارش‌های تحلیلی در راستای اهداف گروه کار و مسائل و مشکلات آب ایران، 5- بازدید کارشناسی از پروژه‌های داخلی و خارجی در زمینه اصلاح الگوی کشت، بهینه­سازی مصرف آب، استفاده از آب­های نامتعارف، سدها و شبکه­های آبیاری و زهکشی، سامانه‌های آبیاری (نوین و سنتی)، منابع آب، تعادل بخشی، گلخانه­ها و طرح­های شورورزی به‌منظور کسب تجربه و انتقال دانش با استخراج مقاله‌های علمی- ترویجی و گزارش‌های کاربردی، 5- دعوت از متخصصین و کارشناسان برای ارائه سخنرانی و تبادل نظر، 6- همکاری با  ICID‌ (کمیسیون بین‌المللی آبیاری و زهکشی) و کارگروه­های بین‌المللی مرتبط با کارگروه ملی، 7- همکاری و تبادل دانش با سایر گروه‌های کار کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران، 8- همکاری با مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی کشور و انجام طرح­های مشترک تحقیقاتی، 9- همکاری و تشکیل جلسات با انجمن­های صنفی کشاورزی و تشکل­های آب­بران برای ارتقای اطلاعات دو طرف، 10- برگزاری کارگاه‌های آموزشی تخصصی و شرکت در این کارگاه‌ها 11- فعالیت در فضای مجازی و تشکیل صفحات اختصاصی و اجرای برنامه­های زنده تخصصی و به وجود آوردن فضای پرسش و پاسخ با متختصصان مربوطه به نحوی که امکان دسترسی همگان فراهم شود.

چشم‌اندازها:

راهبردهای توسعه بلندمدت منابع آب کشور به درستی با در نظر گرفتن رویکردها و فرآیندهای مدیریت به هم پیوسته منابع آب به‌عنوان راهنمایی مناسب برای تدوین برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت مدیریت و برنامه‌ریزی منابع آب کشاورزی کشور در جلسات مدنظر قرار گیرد. خروجی اصلی گروه‏کار به جای چاپ مقاله و کتاب در مسیر تدوین گزارشات کوتاه تحلیلی  در راستای دستیابی به مدیریت پایدار منابع آب باشد. در عین حال با ایجاد هم‌پیوندی در عرصه‌های مدیریت فرابخشی آب موجب، بهره‌برداری بهینه از منابع آب کشاورزی به جد در قالب قوانین آبی اصلاحی موجود و یا ایجاد فضای مدیریت مشارکتی بُرد- بُرد مد نظر قرار گیرد.

راهبردهای توسعه بلندمدت منابع آب کشور بر اساس نگرشی جامع و با لحاظ هماهنگی‌های متقابل بین بخش‌های مختلف، در 17 بند به شرح زیر سازماندهی شود و کارگروه نقاط قوت و ضعف را به سازمان‌های مختلف از بستر NGO کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران به‌عنوان بازوی علمی اجرایی مردم نهاد به وزارت نیرو، چهاد کشاورزی، وزارت سمت و غیره توصیه کاربردی نماید.

1- مدیریت کلان

مدیریت ملی آب کشور باید بر اساس مدیریت همزمان عرضه و تقاضا، جامع‌نگری در کل چرخه آب و اصول توسعه پایدار و آمایش سرزمین در حوضه‌های آبریز کشور و مشترک تقویت شده و به‌منظور تحقق مدیریت یکپارچه (جامع) منابع آب هماهنگی‌های متقابل بین بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و محیط‏زیستی، زیر بنائی و خدماتی با بخش آب فراهم گردد.

2- مدیریت منابع

بهره‌برداری از منابع آب کشور در هر یک از حوضه‌های ‌آبریز با رعایت برنامه‏ریزی ظرفیت تحمل آن‌ها به گونه‏ای که میزان استحصال ‌از آب‌های زیرزمینی حسب مورد (بیلان منفی) ‌از میزان فعلی تجاوز نکرده و اقدامات سازه‌ای و غیرسازه‌ای برای تعادل بخشی آن‌ها و تأمین نیاز‌های جدید کشور صورت گیرد، به‌طوری که سهم بهره‏برداری از منابع آب سطحی از رقم پایه چهل و شش درصد (٤٦%) فعلی به حدود پنجاه و پنج درصد (٥٥%) در بیست سال آتی افزایش یابد و حداقل نیاز محیط‏های طبیعی آبی به طور پایدار تأمین گردد.

3- مدیریت مصارف

اصلاح ساختار مصرف آب در کشور، به گونه‏ای که سهم مصارف آب کشاورزی از نود و دو درصد( ٩٢%) در وضع فعلی با احتساب سایر نیازها به‌ حداکثر هشتاد و هفت درصد (٨٧%) در ‌بیست سال‌ آینده ‌تغییر یابد ‌و درعین حال با افزایش راندمان آبیاری و تخصیص‌آب به محصولات با ارزش اقتصادی بیش‌تر، بازدهی آب در بخش‏ کشاورزی به ازای یک مترمکعب آب از وضع فعلی به دو برابر در بیست سال آتی افزایش یابد. اولویت تخصیص‌های جدید آب به‌ترتیب به مصارف شرب و بهداشت، صنعت و خدمات، باغداری و زراعت خواهد بود.

4- ارزش اقتصادی

مدیریت آب کشور باید ارزش اقتصادی آب، شامل ارزش ذاتی آن در هر یک از حوضه‌های آبریز متناسب با شرایط طبیعی و اقلیمی دسترسی به آب، ارزش سرمایه گذاری‌های تأمین، انتقال، توزیع و بازیافت آب برای بخش‌های مختلف مصرف را تعیین و اعلام نماید تا در برنامه‌های توسعه بخش‌های مصرف منظور گردد.

5- کنترل کیفیت

مدیریت فعالیت‌های مصرف‏کنندگان مختلف آب به گونه‏ای اعمال شود که ابتدا آلودگی‌های منابع آب ناشی از فعالیت‌های این بخش‌ها کنترل و شاخص‌های کیفی آب به تدریج ارتقاء یابد. برای تحقق این هدف رعایت استانداردهای ملی حفاظت کیفی منابع آب، توسط مصرف‌کنندگان برای پساب خروجی الزامی است.

6- هزینه تأمین

تعیین نرخ آب در مصارف مختلف به گونه‌ای انجام شود تا نیازهای پایه آب شرب و بهداشت مردم (در چارچوب الگوی مصوب برای شهر و روستا) به‌صورت ترجیحی تأمین گردد و برای مصارف فراتر از آن و سایر مصارف با توجه به تأمین منابع مالی و تنوع بخشی به این منابع، در مرحله اول هزینه‌های بهره‌برداری و نگهداری پوشش داده و در مراحل بعدی بازیافت هزینه‌های سرمایه‌گذاری را تأمین نماید.

7- مبادله آب

با توجه به نقش آب در توسعه ملی و ارزش اقتصادی آن در بازارهای منطقه با لحاظ منافع ملی و بر اساس طرح جامع آب کشور، مبادله آب با کشورهای همجوار با رعایت توجیهات فنی، اقتصادی، محیط‏زیستی و اجتماعی و توجه ویژه به تحربیات کشورهای پیشرو در برنامه‌های بهره‌برداری و توسعه پایدار از منابع آب لحاظ گردد.

8- آمایش سرزمین برای محصولات استراتژیک سیلوپذیر و سیلوناپذیر

در تهیه طرح‏های توسعه کالبدی و آمایش سرزمین، محدودیت منابع آب کشور از نظر کمّی و کیفی و توزیع مکانی و زمانی آن به لحاظ هزینه فرصت و ارزش ذاتی آب مورد توجه و عمل قرارگرفته و برنامه‌های توسعه بخش‌های آب و کشاورزی، صنعت و معدن، انرژی، عمران شهرها و روستاها و سایر بخش‌ها در هر یک از حوضه‌های آبریز با رعایت ظرفیت تحمل آن‌ها تهیه و به اجرا درآید.

9- انتقال بین حوضه‌ای

طرح‌های انتقال آب بین حوضه‎ای از دیدگاه توسعه پایدار، با رعایت حقوق ذی‌نفعان و ذی ضرران برای تأمین نیازهای مختلف مصرف، مشروط به توجیهات فنی، اقتصادی، اجتماعی، محیط‏زیستی، هیدرولوژیکی و منافع ملی و منطقه‏ای مورد نظر قرار گیرد.

10- مدیریت و ساختار

ساختار مدیریت آب کشور در جهت تمرکززدایی در اجرا و بهره‌برداری با افزایش نقش مشارکت مردم و سازمان‌های محلی و جامع‏نگری در چرخه آب و با ملحوظ نمودن حوضه‏های آبریز به‌عنوان واحدهای طبیعی مدیریت آب و واحدهای استانی برای عملیات اجرایی و مشارکت بهره‏برداران، با رعایت قوانین و مقررات بهبود یافته و اصلاح گردد.

11- تقسیمات حوضه‌ای

در برنامه‌های توسعه استانی، حوضه‌های آبریز به‌عنوان قلمرو مؤثردر توسعه اقتصادی و اجتماعی استان مورد توجه قرار گیرند و تلاش شود که با تدوین گزارشات تحلیلی کوتاه مدیریت تعاملی در راستای استفاده پایدار از منابع آب و آگاه و همراه کردن کشاورزان و اعتمادسازی اصولی دو طرفه شکل گیرد.

12- مدیریت پیشگیری

تهیه و اجرای برنامه‏های مدیریت خشکسالی، تگرگ، سرمازدگی، گرمازدگی، کنترل و پیش‌آگاهی آفات و بیماری‌ها و سیلاب و غیره با مشارکت کلیه دستگاه‌های ذی ربط و با تکیه بر مدیریت پیشگیری (ریسک) انجام پذیرد.

13- آموزش همگانی و فرهنگ‌سازی

برنامه‌های آگاه‌سازی عمومی بهره‌برداران، کارشناسان و مدیران میانی برای حفاظت کمّی و کیفی آب و بهره‌برداری بهینه از آن تدوین و به مرحله عمل گذاشته شود.

14- مهار آب‌های مشترک و مرزی با توجه ویژه به رودخانه‌های مرزی

مهار آب‌های خروجی، استفاده از آب‌های مشترک و ساماندهی رودخانه‌های مرزی با رعایت جنبه‌های اقتصادی و محیط‏زیستی تحقق یابد.

15- مدیریت اطلاعات کلان (Big Data)  و بهره‌مندی همه‌جانبه از علم داده‌کاوی

تجهیز و تکمیل شبکه‌های اندازه‌گیری‌های کمی وکیفی منابع و مصارف آب‌ و نیز تکمیل سامانه‌های اطلاعاتی و اطلاع رسانی مورد توجه قرار گیرد.

.

16- حفاظت بناهای تاریخی

حفظ، احیا و بهره‌برداری پایدار از سازه‌های تاریخی آبی در تهیه و تدوین برنامه‌های آب کشور مورد توجه قرار گیرد.

١7- مدیریت فرابخشی

توجه ویژه به سیاست‏گذاری‌های آب و انرژی با رویکرد بهره‏برداری و مدیریت پایدار منابع و همچنین هماهنگی دستگاه‌ها و وزارت‏خانه‌های نیرو و کشاورزی با شورای عالی آب و در نظر گرفتن رویکردهای نوین مانند همبست آب-غذا- انرژی در برنامه‌های توسعه و مدیریتی کشور اثربخش می‌باشد.

 

 

علیرضا توکلی (رئيس)	مهدی سرائی تبریزی (دبیر)	هادی رمضانی اعتدالی
محسن موسوی خونساری	حسین رسان نژاد	علی قدمی فیروزآبادی
محسن براهیمی	علی اکبر دماوندی	امیرعلی فتاحی
امید رجا